Για ειδικούς ψυχικής υγείας
Γενικές Αρχές
- Οι ειδικοί ψυχικής υγείας αναγνωρίζουν τον τρόπο με τον οποίο το στίγμα, οι προκαταλήψεις, οι διακρίσεις και η βία επηρεάζουν την υγεία και την ευζωία των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων.
- Οι ειδικοί ψυχικής υγείας προσπαθούν να αναγνωρίζουν την επίδραση των θεσμικών εμποδίων στις ζωές των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων και να βοηθούν στην ανάπτυξη συνθηκών θετικών για τα άτομα αυτά.
- Οι ειδικοί ψυχικής υγείας προσπαθούν να κατανοούν ότι τα θέματα ψυχικής υγείας μπορεί να σχετίζονται ή να μη σχετίζονται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή/και την ταυτότητα φύλου και τις ψυχολογικές επιδράσεις του στρες που βιώνουν τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα ως μειονοτική ομάδα.
- Οι ειδικοί ψυχικής υγείας επιζητούν να προετοιμάζουν εκπαιδευόμενους στην ψυχολογία, ώστε να είναι επαρκείς στη δουλειά τους με ΛΟΑΤΚΙ άτομα.
Σεξουαλικός προσανατολισμός
- Ο ομόφυλος ή ο αμφιφυλόφιλος σεξουαλικός προσανατολισμός[1] δεν αποτελούν ψυχικές ασθένειες και οι προσπάθειες αλλαγής τους έχει αποδειχθεί ότι σε καμία περίπτωση δεν είναι αποτελεσματικές ή ασφαλείς. Για την ακρίβεια, πιθανές προσπάθειες αλλαγής τους μπορεί να επιφέρουν σημαντικές βλάβες και δεν είναι επιστημονικά έγκυρες. Μάλιστα, σε ό,τι αφορά γενικά την ψυχική υγεία, ρητά δηλώνεται ότι ο ομόφυλος σεξουαλικός προσανατολισμός δεν χρειάζεται να αλλάξει.
- Οι ειδικοί ψυχικής υγείας οφείλουν να προσπαθούν να κατανοήσουν τις επιπτώσεις του στίγματος (δηλαδή προκαταλήψεων, διακρίσεων και βίας), καθώς και των ποικίλων εκδηλώσεών τους σε διαφορετικά πλαίσια στις ζωές των λεσβιών, γκέι και αμφιφυλόφιλων.
- Οι ειδικοί ψυχικής υγείας ενθαρρύνονται να αυξάνουν τη γνώση και την κατανόησή τους γύρω από την ομοφυλοφιλία και την αμφιφυλοφιλία μέσω συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, επιμόρφωσης, εποπτείας και συμβουλευτικής.
- Οι ειδικοί ψυχικής υγείας οφείλουν να αναγνωρίσουν ότι οι στάσεις και η γνώση τους για τα θέματα που απασχολούν τις λεσβίες, τους γκέι και τα αμφιφυλόφιλα άτομα μπορεί να επηρεάζουν την αξιολόγηση και τις υπηρεσίες που παρέχουν, καθώς και να επιζητούν εποπτεία ή κατάλληλες παραπομπές όταν χρειάζεται.
Ταυτότητα φύλου[2]
- Η τρανς ταυτότητα δε συνεπάγεται κανενός είδους έλλειμμα στην κρίση, τη σταθερότητα, την αξιοπιστία, ή τις γενικότερες κοινωνικές και επαγγελματικές ικανότητες.
- Το φύλο είναι μια μη δυαδική κατασκευή που επιτρέπει ένα εύρος ταυτοτήτων φύλου και η ταυτότητα φύλου ενός ατόμου μπορεί να μη συμφωνεί με το φύλο που αποδόθηκε στη γέννηση.
- Οι διακρίσεις και η έλλειψη ισονομίας σε βάρος των τρανς και φυλοδιαφορετικών ατόμων, είναι καταστροφικές για την ψυχική τους υγεία. Οι ειδικοί ψυχικής υγείας κατέχουν βασική και βαρύνουσα ευθύνη στην προώθηση κοινωνικής αλλαγής, που μειώνει τις αρνητικές επιδράσεις του στίγματος στην ψυχική υγεία και την ευζωία των τρανς ατόμων, όπως και στην προάσπιση των δικαιωμάτων τους, παίρνοντας ρητά δημόσια θέση ως επαγγελματίες ενάντια στις διακρίσεις και την έλλειψη ισονομίας.
- Οι ειδικοί ψυχικής υγείας είναι ενήμεροι για τον τρόπο με τον οποίο οι στάσεις και οι γνώσεις τους για την ταυτότητα και την έκφραση του φύλου μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα των υπηρεσιών απέναντι στα τρανς άτομα και τις οικογένειες τους.
- Οι ειδικοί ψυχικής υγείας αναγνωρίζουν ότι τα τρανς άτομα είναι πιο πιθανό να επιτύχουν θετικά αποτελέσματα στη ζωή τους, όταν έχουν κοινωνική υποστήριξη και υπηρεσίες που επιβεβαιώνουν την ταυτότητα φύλου τους.
ΛΟΑΤΚΙ οικογένειες
Οι διεθνείς εταιρείες ψυχικής υγείας, καθώς και η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιάτρων υποστηρίζουν τη νομική αναγνώριση του δικαιώματος των ομόφυλων ζευγαριών στο γάμο, την παιδοθεσία, την συγγονεϊκότητα και την από κοινού αναδοχή ή επιμέλεια παιδιών. Επιπλέον:
- Σύμφωνα με διεθνή ερευνητικά δεδομένα που μελέτησαν παιδιά που μεγαλώνουν με ομόφυλους γονείς, δεν παρουσιάζεται διαφορά στην ψυχοκοινωνική τους προσαρμογή και την ψυχική υγεία σε σχέση με παιδιά που μεγαλώνουν με ετερόφυλους γονείς.
- Οι ειδικοί ψυχικής υγείας οφείλουν να αναγνωρίζουν και να σέβονται τη σημαντικότητα των σχέσεων των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων.
- Οι ειδικοί ψυχικής υγείας οφείλουν να κατανοούν τις εμπειρίες και τις προκλήσεις που βιώνουν οι ΛΟΑΤΚΙ γονείς.
- Οι ειδικοί ψυχικής υγείας επιζητούν να κατανοήσουν ότι η γονεϊκότητα και ο σχηματισμός οικογένειας στα ΛΟΑΤΚΙ άτομα μπορεί να πάρει πολλές μορφές.
- Για πολλά ΛΟΑΤΚΙ άτομα, ένα στενό πλαίσιο κοντινών φίλων μπορεί να αποτελεί μία διαφορετική δομή οικογένειας -που να μη βασίζεται σε βιολογικές ή νομικά αναγνωρισμένες σχέσεις. Αυτού του τύπου οι οικογένειες από επιλογή, παρέχουν στα ΛΟΑΚΤΙ άτομα κοινωνικούς δεσμούς και ένα οικογενειακό πλαίσιο πολλές φορές πιο σημαντικό για τα ίδια από τη βιολογική οικογένειά τους. Τέτοιου είδους οικογενειακές δομές μπορούν να μειώσουν τις συνέπειες του στίγματος και της απουσίας θεσμικής ή νομικής αναγνώρισης.
Τι οφείλουμε να κάνουμε
- Αναγνωρίζουμε και καταλαβαίνουμε ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η ταυτότητα φύλου αποτελούν διακριτές έννοιες, που δεν είναι απαραίτητο να συνδέονται και τις διαχωρίζουμε όταν δουλεύουμε με ΛΟΑΤΚΙ άτομα.
- Κατανοούμε ότι το φύλο είναι μια μη δυαδική κατασκευή που επιτρέπει ένα εύρος ταυτοτήτων φύλου και ότι η ταυτότητα φύλου ενός ατόμου μπορεί να μη συμφωνεί με το φύλο που αποδόθηκε στη γέννηση.
- Αναγνωρίζουμε πως το στίγμα, οι προκαταλήψεις, οι διακρίσεις και η βία επηρεάζουν την υγεία και την ευζωία των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων.
- Αναγνωρίζουμε την επίδραση των θεσμικών εμποδίων στις ζωές των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων και ότι βοηθούν στην ανάπτυξη συνθηκών θετικών για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα.
- Αναγνωρίζουμε ότι η ποικιλομορφία στον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου είναι φυσιολογική και δεν αποτελεί ψυχική ασθένεια.
- Δημιουργούμε υποστηρικτικό περιβάλλον, όπου τα άτομα να μπορούν να εξερευνήσουν τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου τους.
- Αναγνωρίζουμε τις στάσεις, τις αντιλήψεις και τις προκαταλήψεις μας, και τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζουν την ποιότητα των υπηρεσιών απέναντι στα ΛΟΑΤΚΙ άτομα και τις οικογένειες τους και αναζητούμε συμβουλευτική ή κάνουμε κατάλληλες παραπομπές όταν χρειάζεται.
- Προσπαθούμε να κατανοούμε ότι τα θέματα ψυχικής υγείας μπορεί να σχετίζονται ή να μη σχετίζονται με την ταυτότητα φύλου ενός τρανς ατόμου και τις ψυχολογικές επιδράσεις του στρες που βιώνουν ως μειονοτική ομάδα.
- Αναγνωρίζουμε και σεβόμαστε τις σχέσεις των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων και τη σημαντικότητά τους, ανεξάρτητα από το αν είναι νομικά αναγνωρισμένες ή όχι.
- Κατανοούμε τις επιδράσεις που έχουν οι αλλαγές στην ταυτότητα και την έκφραση φύλου στις ρομαντικές και σεξουαλικές σχέσεις των τρανς ατόμων.
- Κατανοούμε τις εμπειρίες και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα ως γονείς.
- Αναγνωρίζουμε ότι οι οικογένειες των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων μπορεί να περιλαμβάνουν άτομα που δε συνδέονται νομικά ή βιολογικά και ότι η γονεϊκότητα και ο σχηματισμός οικογένειας μπορούν να πάρουν πολλές μορφές.
- Προσπαθούμε να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα που συνεπάγεται ο μη ετερόφυλος σεξουαλικός προσανατολισμός ή η ταυτότητα φύλου στη σχέση με την οικογένεια καταγωγής, ανεξάρτητα από το αν το άτομο έχει προβεί σε coming out.
- Λαμβάνουμε υπ’ όψιν τις προκλήσεις που συνδέονται με τις πολλαπλές και συχνά συγκρουόμενες κανονιστικές αξίες και πεποιθήσεις που αντιμετωπίζουν τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα που ανήκουν σε φυλετικές και εθνικές μειονοτικές ομάδες.
- Αναλογιζόμαστε τις επιρροές της θρησκείας και της πνευματικότητας στις ζωές των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων.
- Αναγνωρίζουμε τις διαφορές ανάμεσα σε διαφορετικές γενιές και ηλικίες των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, τις ιδιαίτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα, όσο και την ψυχική ανθεκτικότητα που μπορεί να αναπτύξουν.
- Αναγνωρίζουμε τα ειδικά προβλήματα και τους παράγοντες επικινδυνότητας που υπάρχουν για τα νέα ΛΟΑΤΚΙ άτομα (π.χ. την έκταση και τις συνέπειες του ομοφοβικού bullying).
- Λαμβάνουμε υπ’ όψιν τις ειδικές προκλήσεις που βιώνουν τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα με σωματικές, αισθητηριακές και γνωστικο-συναισθηματικές αναπηρίες.
- Ενημερωνόμαστε για και κατανοούμε τις συνέπειες του HIV/AIDS στις ζωές και τις κοινότητες των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων.
- Αναλογιζόμαστε τις επιπτώσεις του κοινωνικό-οικονομικού επίπεδου για την ψυχική υγεία των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων.
- Αναγνωρίζουμε τα ειδικά εργασιακά θέματα που αντιμετωπίζουν τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα.
- Αυξάνουμε τη γνώση και την κατανόηση για τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου μέσα από συνεχιζόμενη εκπαίδευση, εποπτεία, και επαγγελματική συμβουλευτική.
- Στη χρήση και τη διάχυση ερευνών σχετικών με τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου, παρουσιάζουμε τα αποτελέσματα πλήρως και με ακρίβεια, και λαμβάνουμε υπ’ όψιν πιθανή λανθασμένη χρήση των ερευνητικών ευρημάτων.
- Αναγνωρίζουμε τα δυνατά οφέλη από μία διεπιστημονική προσέγγιση στην παροχή υπηρεσιών προς τα τρανς άτομα, και προσπαθούμε να δουλεύουν συνεργατικά.
- Προετοιμάζουμε εκπαιδευόμενους στην ψυχολογία, ώστε να είναι επαρκείς στη δουλειά τους με ΛΟΑΤΚΙ άτομα.
- Αναγνωρίζουμε ότι τα τρανς άτομα είναι πιο πιθανό να επιτύχουν θετικά αποτελέσματα στη ζωή τους, όταν έχουν κοινωνική υποστήριξη και υπηρεσίες που επιβεβαιώνουν την ταυτότητα φύλου τους.
- Προωθούμε κοινωνική αλλαγή που μειώνει τις αρνητικές επιδράσεις του στίγματος στην ψυχική υγεία και την ευζωία των τρανς ατόμων.
Τι ΔΕΝ πρέπει να κάνουμε
- Δεν προσπαθούμε να αλλάξουμε τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου του ατόμου.
- Δε θεωρούμε την αμφιφυλοφιλία ως ένδειξη αναποφασιστικότητας ή ως μεταβατικό στάδιο.
- Δεν υποθέτουμε ότι γνωρίζουμε καλύτερα από το ίδιο το άτομο τον σεξουαλικό του προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου του.
- Δεν υποθέτουμε ότι γνωρίζουμε τις αντωνυμίες που χρησιμοποιεί.
- Δεν υποθέτουμε και δε ρωτάμε στοιχεία για την ανατομία (βιολογικά χαρακτηριστικά φύλου) ενός ατόμου.
- Δεν ερμηνεύουμε, ούτε αναζητούμε στοιχεία που να “αιτιολογούν” το σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου ενός ατόμου.
- Δε θεωρούμε τη διερεύνηση σεξουαλικού προσανατολισμού ή τη ρευστότητα στην ταυτότητα φύλου αυτόνομα συμπτώματα διαταραχών ή ένδειξη ψυχοπαθολογίας.
- Δε θεωρούμε ότι η ταυτότητα φύλου ενός ατόμου πρέπει να εντάσσεται αποκλειστικά εντός του διπόλου των φύλων.
- Δεν υποθέτουμε το σεξουαλικό προσανατολισμό ή/και την ταυτότητα φύλου ενός ατόμου με βάση την εξωτερική του εμφάνιση ή την έκφραση του φύλου του.
- Δεν αντιμετωπίζουμε τη δυσφορία φύλου ως ψυχική διαταραχή και δε θεωρούμε ότι εκφράζεται ή βιώνεται με τον ίδιο τρόπο από όλα τα τρανς άτομα.
- Δε συμβουλεύουμε ίντερσεξ άτομα να προβούν σε επεμβάσεις ή άλλες ιατρικές ενέργειες που δεν είναι απαραίτητες για την υγεία τους, εάν δεν το επιθυμούν.
- Δε συμβουλεύουμε τρανς άτομα να προβούν σε ιατρικές παρεμβάσεις φυλομετάβασης εάν δεν το επιθυμούν. Αντίστοιχα δεν τα αποθαρρύνουμε να το πράξουν, εφόσον το επιθυμούν.
- Δε χρησιμοποιούμε άλλο όνομα ή αντωνυμίες, από αυτά που μας υποδεικνύει ένα τρανς άτομο με τον αυτοπροσδιορισμό του.
- Δεν ερμηνεύουμε τη δομή και μορφή των διαπροσωπικών σχέσεων των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, με βάση τα ετεροκανονικά και έμφυλα στερεότυπα.
- Δεν αρνούμαστε, ούτε παραβλέπουμε το γονεϊκό ρόλο κανενός/καμίας από τους ομόφυλους γονείς ενός παιδιού, ανεξάρτητα από το αν έχει νομικά αναγνωρισμένη σχέση με το παιδί του.
Οι βασικές επιστημονικές αρχές που ορίζουν τον κώδικα δεοντολογίας και τις καλές πρακτικές στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε ΛΟΑΤΚΙ άτομα εκφράζονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (2015), τα Διαγνωστικά Εγχειρίδια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ICD-11 beta) και της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM 5), τις επίσημες οδηγίες της Αμερικάνικης Ψυχολογικής Εταιρείας (2012 & 2015), τις επίσημες θέσεις της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας (2012 & 2013). Ειδικότερα για τα τρανς άτομα, τις βασικές αρχές και καλές πρακτικές για επαγγελματίες υγείας ορίζει επίσης ο WPATH (Παγκόσμιος Οργανισμός Επαγγελματιών Υγείας για Τρανς Άτομα).
[1] Ο σεξουαλικός προσανατολισµός αναφέρεται στη βαθιά συναισθηματική ή/και σεξουαλική έλξη προς άλλα άτομα όπως και οι προσωπικές και σεξουαλικές σχέσεις που αναπτύσσει µε τα άτομα αυτά.
[2] Η ταυτότητα φύλου αναφέρεται στον ατοµικό και εσωτερικό τρόπο που βιώνεται το κοινωνικό φύλο (gender) από κάθε άτοµο και που µπορεί να συµπίπτει ή όχι µε το αποδοθέν κατά τη γέννησή του φύλο.